راهنمای مطالعه
انزوا کودکان
رفتار اجتماعی شامل افکار، احساسات و رفتارهایی است که در جامعه بر دیگران تأثیر می‌گذارند یا از دیگران تأثیر می‌گیرند. ایجاد روابط اجتماعی برای سلامت عمومی انسان ضروری است و این روابط نه‌تنها به علت لذت حاصل از معاشرت با دوستان، بلکه از جهت تأثیر عمیقی که در رشد کودکان دارند، مهم هستند.
اما کودکان زیادی به دلایل متعددی نمی‌توانند روابط اجتماعی مناسب را تجربه کنند یا در آن ها مشارکت کنند و این مسأله آن‌ها را دچار مشکلات زیادی خواهد کرد. انزوا کودکان موضوع بسیار مهمی است. تحقیقات ثابت کرده‌اند که کودکان منزوی دستاوردهای تحصیلی کمتری دارند، در بزرگسالی در موقعیت‌های اجتماعی موفقیت‌آمیز کمتری قرار خواهند گرفت و استرس و اضطراب روانی بیشتری را در آینده تجربه خواهند کرد.
والدین و معلم‌ها باید علائم و نشانه‌های انزوا کودکان را جدی بگیرند و برای بهبود کودک تنها و منزوی تلاش کنند.
نشانه‌های انزوا کودکان
اگر کودک شما با چنین احساساتی درگیر است، به این معنا است که او تنها است و احتیاج به کمک دارد:
عزت نفس پایین
کودک تنها و منزوی ممکن است احساس کند که دیگران او را نمی‌پذیرند. او احتمالاً اعتماد به نفسش را از دست می‌دهد و باور می‌کند که هیچ ویژگی ارزشمندی برای ارائه کردن ندارد.
تمایل کم به خطر کردن
امتحان کردن چیزها و کارهای جدید موجب افزایش اعتماد به نفس و یادگیری مهارت‌های جدید می شود. اما کودکی که احساس کند از جانب دیگران طرد می‌شود، آسیب پذیر است و ممکن است علاقه‌ای به تجربیات جدید نداشته باشد. او از اینکه توجه‌ها را به خود جلب کند و بعد شکست بخورد می‌ترسد.
تمایل زیاد به جدایی از دیگران
کودکان به شیوه‌های متفاوتی با غم مواجه می‌شوند. آن‌ها ممکن است غم را درون خودشان نگه دارند و از دیگران دور شوند و تنهاتر شوند. یا اینکه ممکن است عصبانی شوند و پرخاشگری کنند. رفتارهای پرخاشگرانه و همراه با خصومت دیگران را از آن‌ها دورتر می‌کند. این احساسات منفی و تنهایی می‌توانند منجر به افسردگی و اضطراب شوند.
عوارض انزوا در کودکان
ممکن است کودکان منزوی در طولانی مدت دچار عقده‌ی حقارت شوند، چون دیگران به آن‌ها توجه کافی نمی‌کنند و این کودکان فکر می‌کنند که به اندازه‌ی کافی خوب نیستند. اعتماد به نفس و عزت نفس پایین، یأس و نا امیدی، اضطراب، افسردگی، اختلالات خواب، اختلالات خوردن، فرار از مدرسه و .. از عوارض انزوا کودکان هستند.
کودکان منزوی احتمالاً در بزرگسالی دچار مشکلاتی مرتبط با سلامتی خواهند شد. همچنین پژوهش‌ها نشان می‌دهند که کمبود روابط اجتماعی تأثیراتی منفی بر ساختار مغز دارد و بخش‌هایی از مغز کودکان تنها و دور از روابط اجتماعی دچار نقص‌هایی خواهد شد.
وقتی جای تعاملات و روابط اجتماعی در زندگی یک کودک خالی باشد، رشد زبانی در او با محدودیت و سرعت کم اتفاق می‌افتد. نتایج پژوهشی در مورد رشد زبانی کودکانی که در پرورشگاه بزرگ شده بودند، نشان داد که این کودکان دو یا سه سال اول زندگی، کلمه‌های خیلی کم و محدودی بلد بودند. محرومیت از روابط اجتماعی موجب تأخیر در فراگیری زبان در این کودکان شده بود.
به‌طورکل می‌توان گفت که کودکان منزوی در مقایسه با کودکان دیگر رشد بهنجاری ندارند، اعتماد به نفس کمی دارند و برای پیشرفت و موفقیت بی‌انگیزه‌اند.
علل انزوا کودکان
سال‌های اولیه‌ی زندگی کودک از اهمیت بسیار بالایی برخوردار هستند. اگر رابطه‌ی مادر و کودک در این مرحله سالم نباشد و نیازهای فیزیولوژیکی و عاطفی او برطرف نشوند، اعتماد و اطمینان در کودک شکل نمی‌گیرد و در مراحل بعدی زندگی، کودک به دنیای اطراف بی‌اعتماد خواهد شد.
مادر اولین کسی است که کودک با او وارد رابطه‌ی اجتماعی می‌شود و اگر در این رابطه شکست بخورد، روابط اجتماعی بعدی‌اش در زندگی هم از این شکست تأثیر خواهد گرفت.
عواملی مثل اضطراب، افسردگی، سابقه‌ی مورد تمسخر یا سرزنش قرار گرفتن در جمع، جابه جایی محل زندگی، تجربه‌ی طلاق، اعتیاد پدر و مادر و روش‌های فرزندپروری سرد و خشک هم می‌توانند منجر به انزوا کودکان شوند.
گاهی اوقات انزوا کودکان ارثی است و کودک ذاتاً دیرجوش است و تمایلی به برقراری ارتباط با دیگران ندارد یا پدر و مادری منزوی دارد و عدم برقراری ارتباط با دیگران را از آن‌ها یاد گرفته است.
با انزوا کودکان چه کنیم؟
پدر و مادر و سایر افرادی که به یک کودک نزدیک هستند، می‌توانند با رعایت نکاتی به کودک کمک کنند. البته بعضی از این نکات حالت پیشگیری دارند و با رعایت آن‌ها در سال‌های اولیه زندگی از منزوی شدن کودک جلوگیری می‌شود. در ادامه به این نکات می‌پردازیم:
ایجاد احساس امنیت در کودک
در سال‌های اولیه‌ی زندگی پدر و مادر باید حس امنیت را به کودکان خود منتقل کنند. آن‌ها باید در کنار او باشند و به کودک این اطمینان را بدهند که از او حمایت می‌کنند. وقتی کودک در یک فضای امن و خالی از تنش رشد کند، جهان را جای امنی می‌بیند و به راحتی می‌تواند با دیگران ارتباط برقرار کند.
عشق و محبت بی قید و شرط
به کودکتان عشق بورزید. او را در آغوش بگیرید، با او صحبت کنید و همراه با او به فعالیت‌های سرگرم کننده بپردازید. همه‌ی این رفتارها موجب ایجاد اعتماد به نفس در کودک می‌شوند و وقتی کودک ببیند که می‌تواند با شما ارتباط برقرار کند و محبت کند و محبت دریافت کند، بعداً در رابطه با دیگران هم راحت‌تر خواهد بود.
آموزش مهارت‌های اجتماعی
روش‌های تصمیم گیری، حل مسأله و چگونگی ارتباط با دیگران را به کودک خود یاد بدهید. می‌توانید همراه با او کتاب‌هایی در این زمینه بخوانید، او را در موقعیت‌هایی قرار بدهید که مجبور به برقراری ارتباط با دیگران شود و شرایطی را برایش فراهم کنید که در کلاس‌های آموزشی مهارت‌های زندگی، متناسب با سن و سالش، شرکت کند.
در آخر می‌توان گفت که انزوا کودکان ممکن است بی‌اهمیت به نظر برسد اما واقعیت این است که اگر این معضل ارتباطی در سنین پایین درمان نشود ممکن است در سنین بالا تبدیل به مشکلی خیلی بزرگ و عمیق بشود و عملکرد فرد را در حوزه‌های مختلف فردی و اجتماعی زندگی مختل کند. یک بزرگسال منزوی نمی‌تواند فرد موفقی باشد چون بدون شک برای موفقیت نیاز به مهارت‌های ارتباطی داریم.
در ادامه، مطالعه‌ی مقاله‌ی «افسردگی در کودکان» را به شما پیشنهاد می‌کنیم.