راهنمای مطالعه
اعتیاد و خانواده
در بسیاری از مواقع، وقتی کسی معتاد می‌شود، اعتیاد و خانواده چنان به هم گره می‌خورند که علاوه بر نجات فرد معتاد، نجات سایر اعضای خانواده هم به یک چالش تبدیل می‌شود. معتادان مثل سایر افراد در جامعه زندگی می‌کنند و دارای خانواده هستند. کسانی نگران آن‌ها هستند و در فرآیند اعتیاد و ترک آن تحت تأثیر قرار می‌گیرند.
تا زمانی که کسی معتاد است، زندگی بر اطرافیان او بسیار سخت می‌گذرد و وقتی او تصمیم به ترک می‌گیرد خانواده‌اش هم با یک دوره‌ی طولانی و پرچالش مواجه می‌شوند.
جوانان و نوجوانان کسانی هستند که بیشتر از همه در معرض ابتلا به اعتیادند و به همین دلیل خانواده‌ها باید کاملاً از این بیماری، علل آن، نشانه‌ها و شیوه‌های درمانش آگاه باشند.
در ادامه به نکاتی می‌پردازیم که هر خانواده‌ای با رعایت آن‌ها می‌تواند اعتیاد و خانواده را هرگز با هم روبه‌رو نکند:
حمایت‌گر باشید
از هر چیز مثبتی که در فرزندتان وجود دارد، حمایت کنید. چیزهایی مثل نمرات خوب، موفقیت در ورزش یا یک سرگرمی، کمک کردن او به یک دوست یا یکی از افراد فامیل. فرزندتان را مطمئن کنید که متوجه موفقیت‌های او هستید.
اگر فرزندتان معتاد است، از او حمایت کنید و در همه‌ی مراحل درمان کنارش باشید. اجازه بدهید که او خیالش راحت باشد و بداند که شما او را تنها نمی‌گذارید.
به فرزندتان یاد بدهید که هر عمل اشتباهی، نتایجی به همراه دارد
این پدر و مادر هستند که درست و غلط را به فرزندانشان یاد می دهند چون اولین آموزگاران او هستند.
محکم و مقتدر باشید. مقتدر بودن به معنی سخت‌گیر بودن یا پرخاشگر بودن نیست. بلکه در فرزندپروری عاملی است برای ایجاد مرزهایی میان کار درست و کار غلط.
در مورد علائم و نشانه‌های اعتیاد مطالعه کنید
شما بهترین مشاهده‌گر فرزندتان هستید. اگر بدانید که اعتیاد به الکل یا سایر مواد مخدر چه علائم و نشانه‌هایی دارند، به محض مشاهده‌ی این علائم در فرزندتان متوجه گرفتاری او می‌شوید.
از زندگی فرزندتان مطلع باشید
از وضعیت درسی، ورزشی، سرگرمی‌ها و علائق فرزندتان باخبر باشید. به رفتارهای خوبش پاداش بدهید و نتایج رفتارهای بد را به او گوش‌زد کنید.
فکر نکنید فرزند شما هرگز معتاد نخواهد شد
اعتیاد جوانان و نوجوانان در همه‌ی اقشار اجتماعی و اقتصادی قابل مشاهده است و از آنجایی که دلیل اعتیاد در بعضی افراد، بیوشیمیایی است، نمی توان تصور کرد که احتمال معتاد شدن در کسی صفر باشد.
مراقب باشید فرزندتان مورد سوء‌استفاده قرار نگیرد
کودکان و نوجوانانی که مورد سوء‌استفاده‌ی جنسی قرار می‌گیرند، بیشتر به اعتیاد تمایل نشان می‌دهند. سوء‌استفاده‌ی جنسی می‌تواند در هر خانواده و از جانب هر کسی اتفاق بیافتد و ممکن است نزدیک‌ترین فرد به شما در میان فامیل و دوستانتان به فرزندتان تعرض کند.
در فرزندانتان عزت نفس ایجاد کنید
عزت نفس پایین و گرایش بیوشیمیایی به اعتیاد یک ترکیب مرگ‌بار است. نوجوانانی که عزت نفس پایین دارند، برای آرام کردن خود ممکن است به سمت مواد مخدر بروند.
همه‌ی آدم‌ها زیبا، باهوش و با استعدادهای بسیار به دنیا نمی‌آیند. اما همه‌ی ما ویژگی‌های مثبت و منحصربه‌فردی داریم. ویژگی‌های مثبت فرزندتان را ببینید و بابت آن‌ها به او پاداش بدهید. این کار در ایجاد و افزایش عزت نفس تأثیر دارد.
وقتی همراه فرزندتان هستید، دارو مصرف نکنید
شما نباید در جوار فرزندتان دقیقاً همان‌طور رفتار کنید که وقتی با یک دوست بزرگسال هستید، رفتار می‌کنید.
با این کار ممکن است او باور کند که مجاز به انجام همه‌ی کارهای شماست. اگر رفتارهای شما باعث اعتیاد او شود، همیشه شما را شماتت خواهد کرد و شما هم دچار احساس گناه خواهید شد.
احتمال اعتیاد جوانان و نوجوانان بیشتر از سایر اقشار جامعه است اما هر یک از افراد خانواده می‌توانند به این دام گرفتار شوند. از پدر و مادر گرفته تا فرزندان. معتادان می‌توانند افرادی تحصیل‌کرده باشند یا بی‌سواد. می‌توانند وضعیت معیشتی خیلی بدی داشته باشند یا پولدار باشند. می‌توانند پیر باشند یا جوان. زن باشند یا مرد.
اعتیاد یک بیماری ساده نیست که راحت و فوری مورد مداوار قرار بگیرد. با وجود دشواری بسیار زیاد مراحل ترک اعتیاد، اگر افراد خانواده‌ی یک معتاد خواهان درمان او باشند، باید صبوری پیشه کنند و مراقب رفتار و اعمال خودشان باشند. به همین دلیل آموزش خانواده‌ی یک فرد معتاد بسیار مهم و تأثیرگذار است.
در ادامه به مواردی که انجامشان موجب عملکرد بهتر خانواده‌ی یک فرد معتاد می‌شود، می پردازیم:
اعتیاد را یک بیماری بدانید
اولین قدمی که افراد خانواده‌ی یک فرد معتاد باید بردارند، این است که باور داشته باشند اعتیاد یک بیماری مزمن و پیشرونده است. مسلماً قرار گرفتن اعتیاد و خانواده در کنار هم موقعیت ناسالم و خطرناکی است اما نگاه نزدیکان یک معتاد به او بسیار مهم است.
اگر با معتاد مثل یک مجرم یا یک بزهکار برخورد شود، اعتماد به وجود نمی‌آید و این یک اصل مهم است که برای ترک اعتیاد، فرد معتاد باید به نزدیکانش اعتماد کند.
تا جایی که می توانید در مورد اعتیاد اطلاعات کسب کنید
وقتی خانواده‌ها در مورد اعتیاد، علل آن، علائم و نشانه‌ها، ویژگی‌های فرد معتاد و مسائل مربوط به اعتیاد و خانواده اطلاعات کسب می‌کنند، نگاهشان به فرد معتاد تغییر می‌کند و او را یک فرد گناهکار نمی‌بینند.
آن‌ها با مطالعه در مورد اعتیاد می‌فهمند که اعتیاد ممکن است به علت تغییرات شیمیایی در مغز اتفاق بیافتد و فرد مبتلا هیچ کنترلی بر آن نداشته باشد. منابع بسیاری در اینترنت برای آگاهی در مورد اعتیاد وجود دارند و همچنین با مراجعه به کتاب فروشی‌ها هم می‌توان کتاب‌های زیادی در این زمینه پیدا کرد.
برای آشنایی بیشتر با بیماری اعتیاد میتوانید از طریق مشاوره خانواده اقدام یا انواع آن میتوانید مقاله‌ی «اعتیاد را بشناسیم» را و برای شناخت علل ابتلا به اعتیاد میتوانید مقاله‌ی «عوامل و علل اعتیاد» را مطالعه کنید.
با خانواده‌های معتادان دیگر ارتباط برقرار کنید
زندگی کردن با یک معتاد استرس‌زا است و می‌تواند اضطرابی را وارد زندگی کند که به مدت سال‌ها باقی بماند. انجمن‌هایی که این فرصت را فراهم می‌کنند تا خانواده‌های درگیر با اعتیاد در آنجا با هم ملاقات کنند، به ایجاد یک رابطه‌ی سالم میان خانواده و فرد معتاد کمک می‌کنند.
در این انجمن ها محیطی خالی از قضاوت فراهم می‌شود، افراد همدیگر را درک می‌کنند، می توانند در مورد رابطه‌ی پرچالش اعتیاد و خانواده با هم گفت‌گو کنند و از هم یاد بگیرند. اگر در محل زندگی شما چنین انجمن‌هایی وجود دارند، حتماً به آن‌ها مراجعه کنید و اگر نه خودتان تلاش کنید تا حلقه‌ای از خانواده‌های درگیر با اعتیاد بسازید.
به جلسات خانواده درمانی بروید
خانواده درمانی نوعی ازمداخله است و تمرکزش بر تعاملات بین افراد خانواده است. در این شیوه‌ی درمانی تلاش می‌شود تا طی یک فرآیند روانشناختی، ریشه‌های مشکلات شناسایی و بررسی شوند و اختلالات درون خانواده حل شوند.
با خانواده درمانی می توان سرکوب احساسات، انعطاف‌پذیری، خشونت و سردی بین اعضای خانواده را بر طرف کرد و صمیمیت را به خانواده بازگرداند.
از آنجایی که اعتیاد فرد مبتلا را تغییر می‌دهد، خانواده‌اش هم در کنار او تغییر می‌کنند. بر اساس یافته‌های انجمن بین المللی کودکانِ افراد الکلی، اعضای یک خانواده‌ی درگیر با اعتیاد از هم دور می‌شوند. آن ها نمی‌توانند به راحتی در مورد مسأله‌ای که موجب آزارشان شده صحبت کنند و تقریباً در مورد هیچ چیز دیگری هم صحبت نمی‌کنند. آن ها معمولاً در حال شماتت همدیگر هستند.
سکوت و شماتت می‌توانند یک خانواده را فلج کند و چنین خانواده‌ای قطعاً به کمک نیاز دارد. به چنین خانواده‌هایی جلسات خانواده درمانی پیشنهاد می‌شود.
جلسات خانواده درمانی زمان‌بر هستند و ممکن است گاهی افراد خانواده خسته شوند. اما این شیوه‌ی درمانی اعتیاد و خانواده را به چالش می‌کشد و تأثیرگذاری خود را بر روابط چنین خانواده‌هایی ثابت کرده است.
به یک مددیار خانواده مراجعه کنید
مددیار خانواده کسی است که در مراکز ترک اعتیاد، خدمات مددیاری و راهنمایی و مشاوره را به اعضای خانواده‌ای که یک نفر از آن‌ها درگیر اعتیاد است ارائه می‌دهد.
اعضای خانواده‌ی یک معتاد در ارتباط با یک مددیار خانواده می‌توانند در مورد نحوه‌ی صحیح رفتار با فرد معتاد، چالش‌های اعتیاد و خانواده، رفتارهای پرخطر جنسی فرد معتاد که ممکن است منجر به ابتلا به ایدز و هپاتیت و … شوند و ریشه‌های ذهنی و جسمی اعتیاد اطلاعات کسب کنند.
بعضی مواقع این مددیاران کسانی هستند که خودشان یک روز معتاد بوده‌اند، ترک کرده‌اند و حالا در موقعیتی برای یاری رسانی به افراد معتاد و خانواده هایشان قرار گرفته‌اند. شاید هیچ‌کس به اندازه‌ی این مددیاران نتواند خانواده‌ی یک معتاد را درک کند.
به جلسات مشاوره‌ی فردی بروید
جلسات مشاوره‌ی فردی برای اعضای خانواده‌ی یک فرد معتاد محل امنی است تا از اضطراب‌ها و دغدغه‌هایشان کاسته شود. آن‌ها می‌توانند در این جلسات بدون اینکه قضاوت شوند به راحتی صحبت کنند، در مورد چگونگی رابطه با فرد معتاد خانواده آموزش ببینند، رابطه‌ی اعتیاد و خانواده را تحلیل کنند و افکار نابود‌کننده و الگوهای ناکارآمدی که در طول زمان طولانی بر سلامت روانی‌شان تأثیر گذاشته را دور بریزند.
جلسات مشاوره‌ی فردی در کنار جلسات خانواده درمانی بسیار مفید است. بعضی مسائل در جلسات خانواده درمانی قابل طرح نیستند و جلسات فردی برای پرداختن به آن‌ها و حل‌وفصلشان بهترین بستر است.
تفریح کنید
تفریح کردن اعضای خانواده‌ای که یکی از اعضایش در فرآیند درمان اعتیاد قرار دارد، باعث ایجاد آرامش و کاهش استرس در فضای آن خانواده می‌شود. بهتر است این فعالیت‌ها بر اساس علائق افراد باشند. برای مثال پژوهش‌ها ثابت کرده‌اند که بافندگی فعالیتی آرامش‌بخش است و موقعی که افراد مشغول بافتن هستند، هورمون‌های آرامش‌بخشی در مغزشان ترشح می‌شوند.
کارهایی مثل باغبانی، آشپزی، کارهای دستی، بازی با کودکان و حیوانات، عکاسی، کارهای داوطلبانه، ساز زدن و … نمونه‌هایی از فعالیت‌های مفید، آرامش‌بخش و تفریحی هستند.
در کنار اعضای خانواده شام بخورید
در دنیای مدرن و آشفته‌ی امروز، همه می‌توانند جداگانه و دور از دیگران غذا بخورند، اما غذا خوردن در کنار هم باعث ایجاد صمیمیت و نزدیکی می‌شود و این چیزی است که خانواده‌های درگیر اعتیاد به آن نیاز دارند.
اعضای چنین خانواده‌هایی معمولاً درگیر احساساتی مثل تنهایی و اضطراب هستند. حتی صرف یک وعده غذا در هفته در حالتی که همه در کنار هم هستند، آرامش را در فضای خانه و خانواده تزریق می‌کند.
یک برنامه‌ی خواب منظم داشته باشید
بدترین اتفاقات دوران اعتیاد در شب رخ می‌دهند. افراد معتاد، بسیاری از مواقع در طول شب مواد مصرف می‌کنند، به سراغ مواد فروش‌ها می‌روند، تلوتلوخوران از مهمانی برمی‌گردند و …
همین باعث می‌شود که اعضای خانواده‌ی فرد معتاد دچار اختلال خواب بشوند. انگار همیشه بخشی از مغز آن‌ها در طول شب منتظر یک اتفاق بد است. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که افراد دارای اختلال خواب، استرس، خشم، غم و خستگی ذهنی بیشتری دارند. آدم‌ها برای نشان دادن بهترین عملکردشان نیاز به خواب دارند.
افراد خانواده‌ی یک فرد معتاد باید خواب کافی داشته باشند تا در طول روز با آرامش آمادگی همراهی با او را داشته باشند.
ورزش کنید
ثابت شده است که ورزش استرس را کاهش می‌دهد. کشش عضلات باعث ترشح هورمون‌های دوپامین و اکسی‌توسین می‌شود. جلسات ورزشی کوتاه، مفید و خانوادگی به اعضای خانواده‌ی درگیر با اعتیاد کمک می‌کند. آن‌ها به جای فریاد زدن بر سر هم می‌توانند بدوند.
در کارگاه‌های آموزشی شرکت کنید
در بسیاری از مؤسسه‌های روانشناسی و مشاوره یا خانه‌های سلامت و مراکز ترک اعتیاد، کارگاه‌هایی به منظور آموزش خانواده‌ی افراد معتاد برگزار می‌شوند.
در این کارگاه‌ها مباحث بسیاری چون علل، علائم و نشانه‌های اعتیاد، ویژگی‌های جسمی و روانی فرد معتاد، راه‌های درمان اعتیاد، مسائل مربوط به اعتیاد و خانواده و بهترین روش‌های ارتباط‌گیری با فرد معتاد و فرد در حال ترک آموزش داده می‌شوند.
با شرکت در این جلسه ها میتوانید در مورد همه‌ی دغدغه‌هایتان اطلاعات کامل و جامعی به دست بیاورید.
کسی که معتاد می‌شود و خانواده‌ای دارد که دوستش دارند، فقط خودش بیمار نشده است. این بیماری نزدیکان او را هم گرفتار کرده و حتی ممکن است آن‌ها را دچار انواع اختلالت روانی کرده باشد. به همین دلیل همه‌ی خانواده‌ها، به‌خصوص خانواده‌هایی که جوان یا نوجوان دارند باید در مورد اعتیاد آموزش ببینند و نیاز به این آموزش در خانواده‌هایی که درگیر اعتیاد یکی از اعضا هستند صدچندان می‌شود.
برای دریافت مشاوره خانواده رایگان با مشاوران آیدانیتو تماس بگیرید. و مشاوره تلفنی دریافت کنید.