راهنمای مطالعه

روانشناسی کودک

کنوانسیون حقوق کودک در سازمان ملل، کلمه‌ی کودک را این طور تعریف می‌کند: «انسانی که سنش زیر 18 سال است.» بعضی متخصصان و پژوهشگران هم دوران کودکی را از زمان تولد تا قبل از آغاز نوجوانی می‌دانند.

اگر بخواهیم کودکان را بشناسیم، باید در مرحله‌ی اول به این باور برسیم که آن‌ها افرادی مستقل و منحصربه‌فرد هستند. در قرون وسطی کودکان چیزی نبودند جز بزرگسالانی کوچک و با آن‌ها مثل بزرگسالان رفتار می‌شد. اما امروز این‌طور تصور می‌شود که کودکان خصوصیات ذهنی و جسمی خاص خودشان را دارند.

دوران کودکی دوران خیلی تأثیرگذاری در زندگی یک فرد است. اتفاقاتی که در دوران کودکی برای ما می‌افتند، نتیجه و تأثیر ویژه‌ی خود را در دوران بزرگسالی نشان می‌دهند. روانشناسی کودک شاخه‌ای از علم روانشناسی است که به مراحل رشد ذهنی کودکان، ویژگی‌های هر مرحله و انواع اختلالات روانی کودکان می‌پردازد.

موضوعات روانشناسی کودک

مطالعه‌ی فرآیندهای روانشناختی کودکان، اینکه چه تفاوتی با فرآیندهای بزرگسالان دارند، چطور از زمان تولد تا بزرگسالی تکامل پیدا می‌کنند و اینکه چرا در هر کودکی به شکلی متفاوت رخ می‌دهند، در رشته‌ای جداگانه به نام روانشناسی کودکان انجام می‌شود.

روانشناسان کودک با کودکان در تعامل هستند تا علت بروز مشکلات هیجانی و رفتاری آن‌ها را پیدا کنند. در گذشته، واژه‌ی روانشناسی کودک واژه‌ی غریبی بود. اما امروز یکی از بخش‌های کلیدی علم روانشناسی است.

چرا مراجعه به روانشناس کودک اهمیت دارد؟

گاهی در دوران کودکی مشکلی پیش می‌آید که پدر و مادر یا معلم‌ها از پس حل‌کردن آن برنمی‌آیند و نیاز به مراقبت‌های تخصصی احساس می‌شود. اگر در چنین مواقعی به متخصص مراجعه نشود، ممکن است مشکل یا اختلال عمیق شود و در بزرگسالی تبدیل به یک اختلال روانی شود که درمانش فرایند دشواری باشد.

البته آگاهی والدین و معلم‌ها از مراحل رشد کودکان و ویژگی‌های روانی هر مرحله بسیار مهم است چون به شیوه‌های فرزندپروری کارآمد و برخورد صحیح معلمان با کودکان می‌انجامد. بهترین حالت ممکن برای یک کودک برخورداری از پدر و مادر و معلمی آگاه است که در یک ارتباط همیشگی با روانشناسان کودک باشند.

اختلالات کودک

در روانشناسی کودک از اختلالات کودکان با نام اختلالات رشد یا اختلالات یادگیری هم یاد می‌شود. این اختلال‌ها انواع مختلفی دارند و در عملکردهای هیجانی، رفتاری و تحصیلی مشکل ایجاد می‌کنند.

اختلالات روانی در کودکان بسیار شایع هستند. بیش‌فعالی و افسردگی از رایج‌ترین اختلالات در کودکان هستند. این اختلالات طیف وسیعی دارند و اگر درمان نشوند ممکن است منجر به افت تحصیلی، بزهکاری و پرخاشگری فرد در نوجوانی و جوانی شوند.

انواع اختلالات کودک

اختلال یادگیری
اضطراب
افسردگی
اختلالات خواب
وسواس
اختلال بیش فعالی و نقص توجه
اختلالات خودرن
اختلال خوردن

علل و عوامل اختلالات کودک

مانند همه‌ی اختلالات روانی در بزرگسالان، نمی‌توان با اطمینان گفت که علت اختلالات کودکان چه چیزی است و عوامل بسیاری می‌توانند منجر به اختلالات شوند. یک یا چند عامل ممکن است در بیماری‌های کودکان نقش داشته باشند. انتقال بعضی ژن‌ها، عوامل بیولوژیکی‌ای مثل میزان غیرطبیعی بعضی انتقال‌دهنده‌های عصبی، ساختار مغز و ویژگی‌های محیطی‌ای مثل شیوه‌های فرزندپروری می‌توانند منجر به اختلالات شوند.

جنسیت هم در اختلالات کودکان تأثیرگذار است. مثلاْ دختربچه‌ها نسبت به پسربچه‌ها بیشتر افسرده و مضطرب می‌شوند و اختلال بی‌توجهی و نقص توجه بیشتر پسرها را درگیر می‌کند. سوء‌استفاده‌های جنسی هم گاهی منجر به ابتلا به انواع اختلالات روانی در کودکان می‌شوند.

درمان کودک

بسته به نوع اختلال و علل ابتلا به آن که فقط توسط روانپزشکان یا روانشناسان قابل تشخیص هستند، انواع روش‌های درمانی پیشنهاد می‌شوند.

روش‌هایی مثل دارودرمانی، روان‌درمانی با درمان شناختی-رفتاری، بازی درمانی و… در درمان اختلالات کودکان استفاده می‌شوند. کودکان در آینده بزرگسالانی خواهند شد که رفتار و اعمالشان بر اجتماع تأثیر خواهد گذاشت. به همین دلیل توجه به آن‌ها و بررسی خصوصیات جسمی و روانی‌شان توسط روانشناسی کودکان از اهمیت زیادی برخوردار است.

بهتر است خانواده‌ها و مسئولان مدرسه که بیشتر از همه با کودکان تعامل دارند از ویژگی‌های کودکان و انواع اختلالاتشان مطلع باشند و در صورت مشاهده‌ی علائم و نشانه‌های اختلالات کودک را به یک متخصص ارجاع دهند.