راهنمای مطالعه
اختلالات
در گذشته رفتارهای ناهنجار را به حلول ارواح شیطانی در افراد منتسب می‌کردند و برای درمان اختلالات روانی از جادو استفاده می‌کردند. اما امروز نگاه ما به انواع اختلالات بسیار متفاوت است. در نتیجه افراد مبتلا به اختلالات روانی با روش‌های متفاوتی از روش‌های درمانیِ صدها سال پیش درمان می‌شوند.
روانشناس‌ها، دکترها و روانپزشک‌ها ابتلای فرد به اختلالات روانی را ناشی از یک یا چند عامل می‌دانند.
عوامل بیولوژیکی، روانشناختی، فرهنگی، اجتماعی، ژن‌ها، سابقه‌ی خانوادگی، تجربیات زندگی مثل انواع اضطراب ها یا سوءاستفادههای عاطفی، جسمی و جنسی، آسیب به مغز و … می‌توانند در بروز اختلالات روانی نقش داشته باشند. همچنین مصرف مواد مخدر و بیماری‌های جدی مثل سرطان ممکن است منجر به اختلالات روانی شوند.
اختلالات روانی ریشه‌های متعددی دارند
در اینجا به تعدادی از مهم‌ترین اختلالات روانی می‌پردازیم:
اختلالات اضطرابی
ترس و نگرانی بخش‌های جدایی‌ناپذیر زندگی هستند. ممکن است همه‌ی ما قبل از امتحان یا موقع راه رفتن در یک خیابان تاریک مضطرب شویم. این نوع از استرس مفید است و به ما هشدار می‌دهد که مراقب خودمان باشیم.
اما بعضی از افراد همیشه مضطرب هستند و اضطرابشان در طول زمان بدتر و شدیدتر می‌شود. ممکن است آن‌ها در قفسه‌ی سینه و معده‌ی خود احساس درد کنند یا مدام کابوس ببینند. حتی ممکن است بترسند که خانه را ترک کنند.
این افراد دچار اختلالات اضطرابی هستند. اختلالات اضطرابی شامل انواع زیر هستند:
اختلال هراس (وحشت زدگی)
وحشت زدگی یک اختلال اضطرابی است که موجب حملات ترس و هراس زیاد می‌شود و با اینکه موضوعی برای ترس وجود ندارد، فرد فکر می‌کند که مورد حمله قرار گرفته است و ممکن است به واسطه‌ی این ترس علائم فیزیکی هم از خودش نشان دهد. علائمی مثل :
- تپش قلب بالا
- احساس درد در قفسه‌ی سینه
- مشکلات تنفسی
- ضعف و سرگیجه
- عرق کردن
- احساس داغ بودن یا یخ زدن
- بی حس شدن دست‌ها
حملات ترس و وحشت زدگی می‌توانند در هر زمان و مکانی رخ دهند و آنقدر مداوم باشند، که باعث شوند فرد از خروج از خانه و حضور در اجتماع اجتناب کند.
اختلال وسواس اجباری
اختلال وسواس اجباری یکی از انواع اختلالات اضطرابی است. کسی که از این اختلال رنج می‌برد همیشه در ذهنش گرفتار افکار و تصاویر و ایده‌های تکراری‌ای است که مضطربش می‌کنند و برای رهایی از این اضطراب، کارها و رفتارهای تکراری انجام می‌دهد: کارهایی مثل شست و شو و تمیز کردن بیش‌ازحد خود و محل زندگی، چک کردن بیش از حد بسته بودن در خانه و خاموش بودن گاز، شمردن چیزها و …
این افکار و رفتارهای تکراری در زندگی فرد وسواسی اختلال ایجاد می‌کنند و عملکرد او را در حوزه‌های فردی و اجتماعی کاهش می‌دهند.
اختلال استرس پس از سانحه
استرس پس از سانحه یک بیماری واقعی است. بعد از جنگ، یک تصادف وحشتناک، تجاوز جنسی یا مرگ یکی از عزیزان ممکن است فرد مبتلا به این اختلال شود.
اختلال استرس پس از سانحه بیمار را به شدت می‌ترساند، مضطرب می‌کند و بر زندگی فرد و اطرافیانش تأثیر می گذارد. نشانه‌های این بیماری شامل موارد زیر است:
- به یاد آوردن مداوم صحنه‌هایی از آن حادثه و احساس اینکه حادثه دوباره اتفاق خواهد افتاد
- اختلالات خواب و کابوس دیدن
- احساس تنهایی
- خشم
- احساس نگرانی، غم یا گناه
ترس‌های خاص
ترس‌های خاص نوعی از اختلالات اضطرابی هستند. این ترس‌ها بسیار قوی و غیرمنطقی‌اند و گاهی شامل ترسیدن از عواملی هستند که اصلاً خطرناک نیستند یا خطر کمی دارند.
ترس‌های خاص شامل ترس‌هایی مثل ترس از ارتفاع، ترس از حضور در اجتماع، ترس از مکان‌های بسته و ترس‌های شایعی مثل ترس از آب، رانندگی، پرواز، حیوانات و خون هستند.
کسی که از چیزی، جایی یا موقعیتی خاص ترس شدیدی دارد، موقع مواجهه با آن شدیداً مضطرب می‌شود. آدم‌هایی که از چیز یا چیزهای خاصی می‌ترسند، از عامل ترس خود فرار می‌کنند و اگر موفق به فرار نشوند، این علائم و نشانه‌ها را از خود نشان می‌دهند:
- ترس شدید و حملات هراس
- تپش قلب بالا
- مشکلات تنفسی
- لرزیدن
- نیاز شدید به فرار کردن
این ترس‌ها معمولاً در دوران کودکی و نوجوانی آغاز می‌شوند و در بزرگسالی ادامه پیدا می‌کنند. عامل اصلی این ترس ها ناشناخته است. اما گاهی در افراد مختلف یک خانواده مشاهده می‌شوند.
اختلال اضطراب فراگیر
شایع‌ترین نوع اختلال اضطراب، اضطراب فراگیر است که باعث می‌شود فرد همیشه و به صورت مداوم نگران و مضطرب باشد و نشانه‌های اضطراب را در جسم و روان خود بروز دهد. ممکن است این بیمار هیچ دلیلی برای اضطراب نداشته باشد.
علائم و نشانه‌های اختلال اضطراب فراگیر:
- اضطراب و نگرانی همیشگی
- خستگی و کمبود انرژی
- مشکل تمرکز
- وسواس فکری
اختلال دو قطبی
اختلال دو قطبی یک اختلال روانی جدی است. افرادی که مبتلا به این اختلال هستند، نوسانات خلقی زیادی را تجربه می‌کنند. ممکن است آن‌ها مدتی بسیار خوشحال و سرخوش باشند و بعد برای هفته‌ها افسرده بشوند و دوباره به حالت سرخوشی برگردند.
به وضعیتی که خلقشان بالا است مانیا و به حالتی که خلقشان پایین است افسردگی می‌گویند.
علل اختلال دوقطبی هنوز مشخص نیست. گاهی در تاریخچه‌ی یک خانواده این بیماری مشاهده می‌شود. ساختار و عملکرد نابهنجار مغز هم در ابتلا به این بیماری نقش دارد.
شروع این اختلال معمولاً در اواخر نوجوانی یا اوایل جوانی است اما کودکان و بزرگسالان هم ممکن است دوقطبی شوند. این بیماری معمولاً مادام العمر است و اگر درمان نشود، می‌تواند در روابط و زندگی فردی و اجتماعی بیمار اختلال ایجاد کند یا حتی منجر به خودکشی شود.
افسردگی
افسردگی یک بیماری جدی است و چیزی بیشتر از احساس غم و غصه برای چند روز است. نشانه‌های افسردگی شامل موارد زیر هستند:
- احساس غم و پوچی
- از دست دادن تمایل به انجام‌دادن فعالیت‌های مورد علاقه
- خوردن بیش از حد یا اصلاً غذا نخوردن
- ناتوانی در خوابیدن یا خواب زیاد
- احساس خستگی زیاد
- احساس نا امیدی، عصبی بودن، نگرانی یا گناه
- سردرد، گرفتگی عضلات، مشکلات گوارشی
- افکار مرگ و خودکشی
دلایل مختلف و متنوعی برای افسردگی در نظر گرفته شده‌اند و علل افسردگی می‌توانند ژنتیکی، بیولوژیکی، محیطی و روانشناختی باشند.
افسردگی بیشتر در میان زنان شایع است و می‌تواند بعد از زایمان آن‌ها را مبتلا کند.
اختلالات شخصیت
اختلالات شخصیت گروهی از ختلالات روانی هستند. آن‌ها شامل الگوهای فکری درازمدت و رفتارهایی ناسالم و غیر قابل انعطاف هستند.
این رفتارها اختلالات زیادی در روابط، تحصیل و شغل فرد ایجاد می‌کنند. افرادی که اختلال شخصیت دارند، در مواجهه با استرس‌ها و مشکلات روزمره دچار مشکل می‌شوند. آن‌ها معمولاً در تعامل با دیگران دچار تعارضات شدید هستند.
علت اختلالات شخصیت ناشناخته است. اما ژن‌ها و دوران کودکی ممکن است نقش ویژه‌ای داشته باشند. علائم و نشانه‌های هر نوع از اختلالات شخصیت متفاوت است. این اختلالات می‌توانند خفیف یا بسیار شدید باشند.
ممکن است کسانی که اختلال شخصیت دارند، متوجه مشکلشان نباشند و این طور فکر کنند که رفتارها و افکارشان کاملاً بهنجار است. آن‌ها ممکن است به دلیل مشکلاتی که در روابط و حوزه‌ی کاری دارند، در صدد درمان بر بیایند.
درمان اختلالات شخصیت معمولاً شامل جلسات روان درمانی و گاهی دارو درمانی است.
در اینجا به معرفی تعدادی از مهم‌ترین اختلالات شخصیت می پردازیم:
اختلال شخصیت مرزی
اختلال شخصیت مرزی به عنوان اختلالی در حالات فکری و رفتاری یک فرد شناخته می‌شود و تأثیراتی که تغییرات خلقی بر روابط بین فردی و اطرافیان او می‌گذارند.
در حقیقیت کسی که مبتلا به اختلال شخصیت مرزی است، اساساً در مدیریت هیجان‌ها ناتوان است. این اختلال معمولاً در نوجوانی و اوایل جوانی پدیدار می‌شود.
اگرجه ممکن است این اختلال یکی از شایع‌ترین اختلالات شخصیت باشد، اما همه‌ی افراد مبتلا به آن نشانه‌های یکسانی را نشان نمی‌دهند و در بعضی افراد خفیف و در بعضی بسیار شدید است.
علائم و نشانه های اختلال شخصیت مرزی:
- نداشتن تصویری واضح از خود
- احساس انزوا، پوچی و ناامیدی
- احساسات مداوم اضطراب، استرس و افسردگی
- تجربه‌ی روابطی پر نوسان که از عشق شدید به نفرت شدید ختم می‌شوند
- تجربه‌ی زیاد در روابط غیرپایدار
- نگرانی‌های شدید و مداوم بابت رهاشدن، طرد شدن و تنها ماندن
- رنج بردن از نوسانات خلقی شدید
- رفتارهای خطرناک و بی‌مهابا که ممکن است به فرد آسیب برسانند (رانندگی با سرعت بالا، ولخرجی خیلی زیاد در عین پولدار نبودن، رفتارهای جنسی پرخطر)
- آسیب رساندن به خود و تمایل به خودکشی
- احساسات خصمانه نسبت به دیگران
- داشتن اهداف غیر واقعی
اختلال شخصیت پارانوئید
کسی که مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید است همیشه شکاک است و نمی‌تواند اعتماد کند. این افراد فکر می‌کنند که همیشه به آن‌ها دروغ گفته می‌شود و تحت کنترل هستند و نمی‌توانند به دوستان و همکارانشان اعتماد کنند.
آن‌ها نگراند که یک روز اطلاعاتشان بر علیه خودشان مورد استفاده قرار بگیرد. این افراد معناهای پنهانی در سخن دیگران می‌بینند و بدون هیچ شواهدی به همسرشان شک می‌کنند.
علائم و نشانه‌های پارانویا:
- توهم‌های دیداری و شنیدن صداهای غیر واقعی
- شک داشتن به اطرافیان حتی نزدیکان و افراد خانواده
- خود بزرگ بینی
- اعتقاد به خرافات
اختلال شخصیت ضد اجتماعی
افرادی با اختلال شخصیت ضد اجتماعی معمولاً نسبت به نتایج کارهایشان بی‌توجه هستند و از آزار دادن دیگران لذت می برند.
کسی که مبتلا به این اختلال است، ممکن است خیلی زود حوصله‌اش سر برود، افسرده باشد، احساس آشفتگی و پریشانی کند و به کارهای خلاف قانون مثل دزدی دست بزند و رفتارهای بزهکارانه از خود نشان دهد.
برای این افراد هیچ اهمیتی ندارد که دیگران ممکن است از رفتارهایشان آزار و صدمه ببینند.
علائم و نشانه‌های اختلال شخصیت ضد اجتماعی:
- توانایی در انجام رفتارهایی که به نظر شیطنت آمیز و جذاب می آیند
- توانایی تملق گویی و کنترل احساسات دیگران
- شکستن قوانین
- عدم توجه به امنیت خود و دیگران
- مصرف مواد مخدر
- دروغ گفتن، دزدی کردن و دعوا کردن
- عدم احساس گناه یا پشیمانی
عوامل محیطی، سوءاستفادههای دوران کودکی، زندگی با پدر و مادر معتاد و الکلی و عوامل ژنتیکی در ابتلا به اختلال شخصیت ضد اجتماعی دخیل هستند.
اختلالات روان پریشانه
اختلالات روان پریشانه، اختلالات ذهنی شدیدی هستند که منجر به فکر کردن و ادراک نا بهنجار می‌شوند. افرادی که مبتلا به این اختلالات‌اند، تماس خود را با واقعیت از دست می‌دهند.
دو نشانه‌ی اصلی اختلالات روان پریشانه توهم و هذیان هستند. هذیان به معنای افکار غلط است. افکاری مثل اینکه شخصی در حال توطئه چینی برای شماست یا برنامه‌ی تلویزین در حال فرستادن پیام‌هایی رمزی به شما هستند.
درمان انواع روانپریشی بیشتر بستگی به علت ایجاد آن دارد. ممکن است برای درمان اختلالات روان پریشانه دارو تجویز شود یا جلسات روان درمانی پیشنهاد شود. گاهی اوقات هم ترکیب دارودرمانی و روان درمانی بهترین و مفیدترین نوع درمان است.
شیزوفرنی
شیزوفنی یا اسکیزوفرنی یک نوع روانپریشی و یک بیماری مغزی جدی است. افرادی که مبتلا به این بیماری هستند، ممکن است صداهایی بشنوند که وجود ندارد و فکر کنند که دیگران قصد صدمه زدن به آن‌ها را دارند.
گاهی اوقات وقتی این افراد صحبت می‌کنند، حرف‌هایشان بی معنی است. این اختلال آنقدر شدید است که توانایی فرد برای تحصیل و کارکردن را به کل مختل می‌کند.
نشانه‌های شیزوفرنی معمولاً بین سال‌های 16 تا 30 سالگی آغاز می‌شوند و این بیماری در مردها شایع‌تر است.
تعدادی از علائم و نشانه‌های شیزوفرنی:
- انواع توهم‌ها (شنیدن یا دیدن چیزهایی که وجود ندارند)، هذیان‌ها (عقایدی که صحیح نیستند)، مشکل در سازمان دهی افکار و حرکات عجیب
- نشانه‌هایی منفی که نشان دادن احساسات و عملکرد بهنجار را مشکل و فرد را افسرده و منزوی می‌کنند.
- علائم شناختی که بر فرآیند تفکر تأثیر می‌گذارند و استفاده از اطلاعات، تصمیم‌گیری و توجه کردن مشکل می‌شود.
هیچ کس نمی‌داند دلیل شیزوفرنی چیست اما ژن‌ها، محیط و انتقال دهنده‌های عصبی در مغز در ابتلا به این بیماری نقش دارند.
می شود گفت هیچ درمانی برای شیزوفرنی وجود ندارد. داروها می‌توانند کمک کنند که بسیاری از علائم کنترل شوند. ممکن است بیمار احتیاج داشته باشد از داروهای مختلف استفاده کند تا ببیند کدام برایش بهتر است. مهم این است که یک فرد مبتلا به شیزوفرنی تا وقتی که دکترش صلاح می داند، دارو مصرف کند.
روش‌های درمانی دیگر مثل جلسات روان درمانی، آموزش به خانواده ها، توانمندسازی و … می‌توانند به بهبود شیزوفنی کمک کنند.
درمان اختلالات روانی
روش های درمانی بسیاری برای درمان انواع اختلالات وجود دارند و بسته به نوع اختلال و شدت آن، روش‌های متفاوتی از جانب متخصصان پیشنهاد می‌شوند.
دارو درمانی یکی از این روش ها است و مصرف دارو فقط باید بعد از تجویز پزشک آغاز شود. جلسات مشاوره و روان درمانی هم در درمان و بهبود بیمارها بسیار تأثیرگذار عمل می‌کنند و می‌توانند به صورت جلسات مشاوره‌ی فردی، خانواده درمانی، مشاوره‌ی گروهی و … اتفاق بی‌افتند.
در دنیای امروز که اختلالات روانی رو به فزونی هستند، آگاهی از انواع اختلالات، علل، علائم و نشانه‌ها و روش‌های درمان آن‌ها به سلامت روانی خودمان و نزدیکانمان کمک می‌کند. بهتر است به محض مشاهده‌ی علائم و نشانه‌های این اختلالات در خودمان یا افراد خانواده و دوستانمان به متخصص مراجعه کنیم.
برای اطلاعات بیشتر در مورد اختلالات روانی در میان جوانان و نوجوانان، مطالعه‌ی مقاله‌های «اختلالات جوانان ، علل ابتلا و انواع روش‌های درمان» و «بررسی اختلالات نوجوانان» را به شما پیشنهاد می‌کنیم.