راهنمای مطالعه
اعتیاد
اعتیاد موقعیتی است که در آن فرد گرفتار مصرف یک ماده یا انجام یک رفتار می‌شود و نتایج خوشایند این موقعیت موجب تکرار اجباری و غیر قابل‌قطع مصرف آن ماده یا انجام آن رفتار خواهد شد.
مواد اعتیادآور می توانند شامل الکل، مواد قابل استنشاق، مخدرها، کوکائین، نیکوتین، داروهای آرام‌بخش، ماری‌جوآنا و دیگر مواد باشند. رفتار می‌تواند شامل قمار کردن، رابطه‌ی جنسی، کارکردن، استفاده از اینترنت، ورزش کردن و خرید کردن باشد.
اعتیاد به مواد مخدر و رفتارهای اعتیادآور هر دو با اختلالات روانی‌ای چون افسردگی و اضطراب همراه هستند. اعتیاد توانایی کنترل رفتارها را ناقص می‌کند، عملکرد فردی و اجتماعی را کاهش می‌دهد، روابط را مختل و اطرافیان (مخصوصاً خانواده) را درگیر آسیب‌های ناشی از آن می‌کند.
از آنجایی که اعتیاد بر مغز فرد تأثیر می‌گذارد، افراد مبتلا ممکن است از رفتارشان و مشکلات ناشی از آن آگاه نباشند. در طول زمان، دنبال کردن تأثیرات لذت بخش ماده‌ی مخدر یا رفتار اعتیادآور می‌تواند بر عملکرد فرد غالب شود.
اگر چه انواع اعتیاد ظرفیت این را دارند که احساس ناامیدی، شکست، گناه و شرم را به فرد بدهند، اما پژوهش‌ها ثابت کرده‌اند که بهبود این بیماری امکان‌پذیر است و راه‌های زیادی برای آن موجود است.
افراد معتاد می‌توانند بهبود فیزیکی، روانی و اجتماعی را خودشان کسب کنند یا ممکن است با حمایت انجمن‌های ترک اعتیاد و متخصصان این مسیر را طی کنند. متخصصان گزارش داده‌اند که احتمال اعتیاد دوباره برای کسانی که پنج سال از ترک و درمانشان می‌گذرد از احتمال ابتلا به اعتیاد دیگر افراد جامعه بیشتر نیست.
در ادامه به معرفی انواع اعتیاد و علائم و نشانه‌هایشان می‌پردازیم:
اعتیاد به مواد مخدر
اعتیاد به مواد مخدر شامل وابستگی به انواع موادهاست و طیف وسیعی را دربرمی‌گیرد. موادی مثل الکل، تنباکو، مخدرها (مثل هروئین)، داروهای تجویزی (مثل آرام‌بخش‌ها و داروهای خواب‌آور)، کوکائین، ماری‌جوآنا، آمفتامین‌ها، مواد استنشاقی و دیگر مواد و داروها.
علائم اعتیاد به مواد مخدر
- سرخ شدن چشم‌ها
- بی‌قراری
- بالا و پایین شدن خلق
- بوی غیرعادی دهان و لباس‌ها
- خواب‌آلودگی
- غیبت‌های مکرر در محل کار و تحصیل
- عدم توجه به نظافت
- خستگی
- خشونت و پرخاش
- اختلالات خواب
- انزواطلبی
- مسئولیت‌ناپذیری
- عدم تمرکز
- بی‌توجهی به آراستگی ظاهری
- بی‌اشتهایی
- عملکرد پایین تحصیلی و شغلی
- بزهکاری
- عدم تمایل به فعالیت‌های ورزشی
برای اطلاعات بیشتر در مورد علائم و نشانه‌های اعتیاد به مواد مخدر می‌توانید مقاله‌ی «علائم اعتیاد» را مطالعه کنید.
اعتیاد به قمار
در ابتدا بایستی به تعریف قمار بپردازیم. قمار عبارت است از «بازی ، شانس و شرط». برای بیشتر مردم، قمار یک مسأله و مشکل نیست. اما برای افرادی که به آن اعتیاد پیدا می‌کنند، قمار یک بیماری است که هر لحظه پیشروی زیادی دارد.
اعتیاد به قمار فقط موجب فروپاشی فرد معتاد نمی‌شود، بلکه اطرافیان او را هم تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. در سال 1980، انجمن روانپزشکی آمریکا، اعتیاد به قمار را به عنوان یک اختلال به حساب آورد. اعتیاد به قمار یک بیماری مزمن ولی قابل درمان است
علائم و نشانه‌های اعتیاد به قمار
- احساس نیاز به مخفی کردن انجام قمار
- مشکل کنترل کردن انجام قمار
- قمار کردن حتی در زمانی بی پولی
- نگرانی افراد خانواده و دوستان برای فرد قمارباز
- اضطراب
- افسردگی
- افکار خودکشی
- اختلالات خواب
- افزایش یا کاهش وزن
اعتیاد جنسی
رابطه‌ی جنسی یک اتفاق عادی و یکی از مهم‌ترین نیازهای انسان است. اما گاهی می‌تواند تبدیل به یک مسأله شود: مسألهی اعتیاد جنسی. اعتیاد به رابطه‌ی جنسی حالتی است که فرد نمی‌تواند اعمال جنسی‌اش را کنترل کند و سلامتی و روابطش در خطر قرار می‌گیرند.
افراد معتاد به رابطه‌ی جنسی، به شکل وسواسی به دنبال تجربیات جنسی هستند و اگر نتوانند نیازهای جنسی‌شان را بر طرف کنند، دچار اختلالات رفتاری می‌شوند. معتادهای جنسی نمی‌توانند تکانه‌های خود را کنترل کنند و همه‌ی اعمالشان در زندگی معطوف به پیدا کردن شریکی برای ارضای نیازهای جنسی است.
علائم و نشانه‌های اعتیاد جنسی
- پیامدهای پزشکی و ابتلا به بیماری‌های جنسی
- تغییرات خلقی شدید (افسردگی و خوشی)
- تلاش‌های مکرر برای عمل جنسی
- وسواس فکری و تخیل بیشازحد در مورد مسائل جنسی
- صرف زمان بسیار برای دست‌یابی به رابطه‌ی جنسی
- کاهش عملکرد فردی و اجتماعی
اعتیاد به کار
بعضی افراد همه‌ی ابعاد زندگی شخصی‌شان را به کار اختصاص می‌دهند. آن‌ها حتی روزهای تعطیل هم کار می‌کنند. این افراد فکر می کنند هر چه بیشتر کار کنند، زندگی بهتر و امن‌تری خواهند داشت. به همین دلیل، استراحت، تفریح ، روابط خانوادگی و دوستانه را فدای کار می‌کنند. در واقع معتادین به کار نمی‌توانند بین شغلشان و سایر امور زندگی تعادل برقرار کنند.
علائم و نشانه‌های اعتیاد به کار
- مشغول بودن به کار به مدت خیلی زیاد و بیشتر از سایر همکاران
- اختلال در روابط زناشویی، خانوادگی و دوستانه
- مشکلات مربوط به سلامتی
- ماندن در محل کار بعد از ساعت کاری
- استفاده از کار برای آرام کردن تنش های روانی
- بی قراری در ساعات غیرکاری
اعتیاد به اینترنت
در دنیای امروز که تکنولوژی بر زندگی همه‌ی افراد جامعه سایه انداخته است، اعتیاد به اینترنت مسألهی بسیار شایعی است. متأسفانه این نوع از وابستگی می‌تواند صدمات بسیاری را به همراه خود داشته باشد. افرادی که به استفاده از اینترنت معتاد می‌شوند، درحین استفاده از فضای مجازی زمان زیادی را از دست می‌دهند در حالی که متوجه گذر آن نمی‌شوند. به همین دلیل عملکرد افراد در حوزه‌های مختلف زندگی مختل می‌شود، تمرکز کاهش پیدا می‌کند و پرش افکار شدید ایجاد می‌شود.
معتادین به اینترنت برای مقابله با استرس‌های زندگی و ناراحتی‌های روانی، به اینترنت پناه می‌آورند و زندگی بدون اینترنت برایشان غیر قابل تصور می‌شود.
علائم و نشانه‌های اعتیاد به اینترنت
- استفاده‌ی بیشازحد از اینترنت
- از‌دست‌دادن زمان
- جا ماندن از کارها و مسئولیت‌های شخصی به علت استفاده‌ی بیشازحد از اینترنت
- پناه بردن به اینترنت در مواقع خشم و نگرانی و افسردگی
- غیراجتماعی بودن
- تمرکز پایین
- حس سرخوشی هنگام استفاده از اینترنت
- کمردرد و سردرد
- افزایش یا کاهش وزن
- اختلال خواب
- دوبینی یا تاری چشم
اعتیاد به ورزش
ورزش شدید باعث افزایش ترشح اندروفین در بدن می‌شود. اندروفین در حقیقت مرفین طبیعی بدن است، شبیه مخدر عمل می‌کند و ترشح آن در زمان درد، فعالیت‌های بدنی و اوج لذت جنسی افزایش می‌یابد. ورزش شدید باعث افزایش میزان اندروفین در بدن می‌شود. چون ترشح این هورمون با افزایش فعالیت‌های بدنی افزایش می‌یابد.
وقتی ورزش بیشازحد انجام شود، می‌تواند بر سایر فعالیت‌ها تأثیر بگذارد. افرادی که به ورزش معتادند، هر چه ورزش کنند، خسته نمی‌شوند و دست کشیدن از ورزش برایشان دشوار است.
علائم و نشانه‌های اعتیاد به ورزش
- وابستگی به ورزش
- حساسیت بیشازحد نسبت به اندام و ظاهر
- بی‌اشتهایی یا پرخوری عصبی
- احساس گناه در صورت ورزش نکردن
- ورزش کردن تا رسیدن به نقطه‌ی درد و حتی بیشتر
- کاهش عملکرد تحصیلی و شغلی
- اختلالات تغذیه
- تمرین‌های شدید و مداوم
- خستگی
- جراحات شدید
اعتیاد به خرید
یک فرد معتاد به خرید کسی است به شکل غیرقابل‌کنترلی خرید می‌کند و توقف این رفتار از عهده‌اش خارج است. این افراد موقع خرید‌کردن احساس سرخوشی دارند چون در مغزشان هورمون‌های اندروفین و دوپامین ترشح می‌شوند که ایجاد کننده‌ی احساس لذت هستند. معتادان به خرید مخصوصاً در مواقعی که مضطرب هستند یا در زندگی شخصی‌شان با موقعیتی دشوار مواجه شده‌اند، سراغ خرید کردن می‌روند و گاهی آنقدر پول صرف خرید کردن می‌کنند که حسابشان خالی می‌شود.
آن‌ها هم مثل سایر معتادان ممکن است برای مخفی کردن اعتیادشان تلاش کنند. مثلاً ممکن است نگران این باشند که کسی رسیدهای خریدشان را ببیند یا اینکه در مورد مقدار پولی که برای خرید کردن خرج کرده‌اند، دروغ می‌گویند.
علائم و نشانه‌های اعتیاد به خرید
- خرج کردن پول بیش از توان مالی
- خرید کردن به عنوان واکنشی در برابر خشم و افسردگی
- از دست دادن کنترل بر میزان خرید کردن
- روابط فردی مختل
- خرید کردن در جهت کاهش احساس گناه در مورد خرید قبلی
- مشکلات مالی ناشی از خرج کردن بیشازحد
اعتیاد فرآیندی بسیار پیچیده است و بر عملکرد مغزی و رفتار اثر می‌گذارد. تنها یک روش درمانی برای همه‌ی افراد مناسب نیست. یک چالش بزرگ در زمان ترک این بیماری این است که فرد معتاد باید برای مدت زمان زیادی در فرایند درمانی باقی بماند و از آن خارج نشود. اطرافیان فرد و یک درمانگر متخصص می‌توانند با آگاهی‌های لازم و کافی موجب حفظ فرد در مراحل درمان شوند.
اینکه انسان معتاد از ریشه‌های بیماری‌اش آگاه شود، مفید است اما بسیاری از این افراد نمی‌توانند به تنهایی از پس بیماری‌شان بر بیایند و احتیاج به کمک دارند. برای مطالعه‌ی بیشتر در مورد نقش خانواده، آموزش‌هایی که لازم است افراد خانواده‌ی معتاد ببینند و مواردی که بهتر است رعایت کنند، می‌توانید مقاله‌ی «اعتیاد و خانواده» را مطالعه کنید.
در مواردی که فرد معتاد به مواد مخدر است، کم کردن تدریجی ماده‌ی مخدر، دارو درمانی، سم زدایی و بستری شدن در بیمارستان می‌تواند موجب بهبود او شود. اما جلسات مشاوره و روان‌درمانی هم در فرایند ترک بسیار مفید هستند. مخصوصاً در مواردی که مواد مخدر در اعتیاد فرد دخیل نیستند و او معتاد به یک رفتار خاص است، جلسات مشاوره نقش پر اهمیتی دارند. البته جلسات باید ادامه‌دار باشند و پس از پایان دوره‌ی درمان تا مدت‌ها و هر چند وقت یک بار به صورت پیگیری از احوالات مراجع، تکرار شوند.
انجمن‌های مخصوص ترک اعتیاد هم برای بازگشت فرد معتاد به جامعه و ایجاد این حس در او که «تنها نیست» و همچنین بازسازی پیوندهای اجتماعی، بهترین مکان هستند.
برای اطلاعات بیشتر در مورد روش‌های درمان اعتیاد به مواد مخدر می‌توانید مقاله‌ی «روش‌های ترک اعتیاد» را مطالعه کنید.