راهنمای مطالعه
با کودکان بیش فعال بیشتر آشنا شویم
پنج تا هفت درصد از کودکان از کم‌توجهی-بیش‌فعالی رنج می‌برند. حدود ۵۰درصد از آن‌ها بالاخره بر این اختلال چیره می‌شوند، با این‌وجود به‌تأخیرافتادن رشد در دوران کودکی مشکلاتی دیرپا را در بزرگسالی برای آن‌ها به‌جا می‌گذارد.
اینکه کودکان گاهی تکالیفشان را فراموش کنند، در کلاس خیال‌پردازی کنند، بدون‌فکر رفتار کنند یا سر میز شام بی‌قرار و ناآرام باشند، چیز عجیبی نیست، اما بی‌توجهی، تکانشی بودن و بیش‌فعالی نشانه‌های اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی هستند.
اختلال کم توجهی-بیش فعالی ممکن است موجب مشکلاتی در خانه و مدرسه شود و توانایی کودک را برای یادگیری و ارتباط با دیگران به‌خطر بیاندازد.
اولین قدم برای نشانه‌گرفتن این مشکل و کمک به کودکان، شناخت نشانه‌ها و علائم اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی (ADHD) است تا در نهایت بتوانیم کودکان بیش‌فعال را بشناسیم.
علائم و نشانه‌های بیش‌فعالی در کودکان
علائم و نشانه‌های بیش‌فعالی معمولاْ پیش‌از هفت‌سالگی خودشان را نشان می‌دهند. اگر فرزندتان فقط تعداد کمی نشانه را در موقعیت‌هایی خاص نشان دهد، احتمالاً بیش‌فعال نیست اما اگر او تعدادی از علائم را همیشه و در همه‌ی محیط‌های مدرسه، خانه و بازی نشان دهد، باید در رفتارهای او دقیق بشوید. در چنین موقعیتی بهترین راه مراجعه به روانشناسان کودک است. آن‌ها می‌توانند با آزمون‌ها علمی شما را از بیش‌فعال بودن یا نبودن کودکتان مطمئن کنند.
بیش فعالی سه نشانه‌ی اصلی دارد:
1) بی‌توجهی (برخی از کودکان بیش فعال فقط علائم بی توجهی را نشان می دهند)
2) تکانشی بودن
3) فعالیت بیش از حد (برخی از کودکان بیش فعال هم بی توجه و تکانشی هستند و هم بیش از حد جنب و جوش دارند)
در ادامه، به اختصار، به بررسی این علائم می پردازیم. توجه داشته باشید که این لیست فقط یک نگاه اجمالی بوده و یک ابزار تشخیصی نیست و در واقع فقط روانشناسان و دیگر متخصصان سلامت می‌توانند اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی را تشخیص دهند.
نشانه‌های بی توجهی
- کودک بی توجه اغلب به‌واسطه‌ی بی‌دقتی مشکل ایجاد می‌کند و توجه کمی به جزئیات دارد (مثال: بی‌توجهی، ازدست‌دادن جزئیات یا انجام کارها به‌شیوه‌ی نادرست).
- کودک بی توجه اغلب با تمرکز کردن درحین انجام کار یا بازی مشکل دارد (مثال: ناتوانی در متمرکز ماندن در کلاس، موقع مکالمه با دیگران یا خواندن متن‌های طولانی).
- معمولاً به‌نظر می‌رسد که کودک بی توجه در حین صحبت با دیگران، نمی‌تواند گوش بدهد (مثال: ممکن است به‌نظر بیاید که فکرش جای دیگری است، حتی با اینکه هیچ‌چیزی برای حواس‌پرتی وجود ندارد).
- کودک بی توجه معمولاً موفق به دنبال‌کردن مسیری مشخص در کارهای مربوط به مدرسه و خانه نیست (مثال: کار را شروع می‌کند اما خیلی سریع تمرکزش را از دست می‌دهد و به‌سادگی حواسش پرت می‌شود).
- کودک بی توجه اغلب با نظم‌دهی به مسئولیت‌ها و فعالیت‌هایش مشکل دارد (مثال: اتاقش بی‌نظم است، کارهایش را بدون برنامه انجام می‌دهد، مدیریت زمانش ضعیف است).
- کودک بی توجه اغلب از مشارکت در کارهایی که نیاز به تلاش ذهنی پایدار دارند، مثل تکالیف مدرسه و خانه، سرباز می‌زند.
- به نظر می رسد که کودک بی توجه کمی حواس پرت است به عنوان مثال زیاد پیش می‌آید که وسایل مدرسه‌اش را گم کند.
- تمرکز کردن برای کودک بی توجه سخت است، به طوری که به‌راحتی می توان حواس این کودکان را پرت کرد.
نشانه‌های بیش فعالی و رفتار تکانشی
- کودک بیش فعال دارای رفتار تکانشی، دارای دست‌ها و پاهای اغلب بی‌قرار است به طوری که در حالت نشسته مدام به خود می‌پیچد.
- اغلب وقتی از کودک بیش فعال دارای رفتار تکانشی انتظار می‌رود که سرجایش نشسته باشد، صندلی‌اش را ترک می‌کند (مثالاً در کلاس درس).
- معمولاً کودک بیش فعال دارای رفتار تکانشی در موقعیت‌های نامناسب می‌دود یا از جایی بالا می رود یا احساس بی‌قراری دارد.
- این کودکان معمولاً نمی‌توانند بی‌صدا بازی کنند یا اگر بزرگتر باشند با مشارکت در فعالیت‌های تفریحی مشکل دارند.
- کودک بیش فعال دارای رفتار تکانشی، اغلب خیلی صحبت می‌کند.
- کودکان بیش فعال اغلب قبل از اینکه پرسشی تمام شود، شروع به پاسخ‌گویی می‌کنند (مثال: جملات آدم‌ها را تمام می‌کند، نمی‌تواند منتظر شود تا نوبتش برسد و بعد صحبت کند).
- معمولاً برای کودک بیش فعال دارای رفتار تکانشی سخت است که در نوبت بماند (مثال: ایستادن در صف).
- این کودکان معمولاْ صحبت دیگران را قطع می‌کنند یا بدون اجازه کاری را انجام می‌دهند ( مثال: در مکالمات، بازی‌ها و فعالیت‌های دیگران وارد می‌شود. ممکن است بدون اجازه‌ی افراد از وسایلشان استفاده کند).
علل ابتلا به بیش‌فعالی
شاید از خود بپرسید که چه عواملی موجب بروز بیش فعالی در کودکان می شوند؟ در واقع می توان اینگونه بیان کرد که ترکیبی از ژنتیک و محیط می‌تواند منجر به بروز بیش‌فعالی شود.
پژوهش‌هایی که کودکان دوقلوی مبتلا به اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی را مورد مطالعه قرار داده‌اند، به این نتیجه دست یافته اند که ADHD در افراد یک خانواده نیز دیده می‌شود.
محیط هم در بروز این اختلال مؤثر است. مادرهایی که در دوران بارداری سیگار می‌کشند یا الکل مصرف می‌کنند، احتمال ابتلای فرزندانشان به بیش‌فعالی را بالا می‌برند. کودکانی که دچار صدمات مغزی شده‌اند هم ممکن است رفتارهای بیش‌فعالانه از خود نشان دهند، البته درصد کمی از کودکان بیش‌فعال از صدمات مغزی رنج می‌برند.
درمان کودک بیش‌فعال
رژیم غذایی مناسب کودکان بیش‌فعال
کودکان بیش‌فعال باید از نظر تغذیه از خوردن غذاهایی که جنب‌وجوش را بیشتر می‌کنند (مانند انواع ادویه‌ها به‌خصوص فلفل) خودداری کنند. فست‌فود، کافئین، افزودنی‌های مواد غذایی، رنگ‌های مصنوعی و شیرینی‌جات برای این کودکان مضر است و خواب و آرامش آن‌ها را دچار اختلال می‌کند.
مراجعه به روانشناس کودک
روانشناس کودک می‌تواند با بهترین و جامع‌ترین روش‌های علمی و فعالیت‌هایی مثل بازی‌درمانی به کودک بیش‌فعال کمک کند و او را در جهت صحیحی پیش ببرد. دارودرمانی هم در صورت تجویز پزشک کمک بسیاری به این دسته از کودکان می کند.
نقش پراهمیت خانواده و مدرسه
بهتر است خانواده، معلم و سایر مسئولین مدرسه با یکدیگر همکاری داشته باشند. والدین باید از تنبیه بدنی کودک خودداری کنند، او را درک کنند و با او رفتاری دوستانه داشته باشند. معلم‌ها باید در مورد این اختلال اطلاعات کافی داشته باشند و بدانند که در ارتباط با کودکان بیش‌فعال باید چه رفتاری از خود نشان بدهند.
کودکان بیش‌فعال مثل سایر کودکان نیازمند عشق و توجه و پذیرش هستند. گاهی تحمل کودک بیش‌فعال برای پدر و مادرها و معلمان مدرسه دشوار می‌شود و با رفتاری اشتباه آسیب‌های روانی این کودکان را افزایش می‌دهند. تعامل با کودکان بیش‌فعال نیازمند صبوری و آگاهی است. امروزه علم روانشناسی روش‌های متعددی برای درمان این کودکان پیش روی ما قرار داده است. با استفاده‌ی درست و علمی از این روش‌ها به کودکان بیش‌فعال آرامش هدیه بدهیم.