راهنمای مطالعه
اختلال وسواس فکریعملی
شاید برای همه‌ی ما پیش آمده باشد که نتوانیم فکر کردن به موضوعی را متوقف کنیم یا گاهی اوقات چندبار خاموش‌بودن گاز یا بسته‌بودن درب ماشین را چک کنیم. این اعمال و رفتارها طبیعی است اما این حالات در بعضی افراد شدت بالا و اغراق‌آمیزی دارد و کنترلشان دشوار است. به عبارتی در ذهن بعضی افراد یک فکر یا تصویر بارها و بارها پدیدار می‌شود و رهایی از آن غیرممکن به‌نظر می‌رسد، فکرهایی که شاید حتی بی‌معنی باشند و از منطق خاصی پیروی نکنند.
بعضی آدم‌ها بیش از حد طبیعی به تمیز بودن و تمیز ماندن بدنشان اهمیت می‌دهند. حدود شش‌ساعت در روز دست‌هایشان را می‌شویند و داخل حمام شدن با خودشان است و بیرون آمدن از آن با خدا.
بعضی ها در مورد نحوه‌ی قرار گرفتن ابزار و وسایل حساسیت بیشازحدی دارند و مثلاْ اگر برای لحظه‌ای صندلی‌شان در زاویه‌ای غیر از زاویه‌ی دلخواهشان قرار گیرد، دچار اضطراب و ناراحتی می‌شوند. این افراد در حقیقت از اختلال وسواس فکریعملی (Obsessive compulsive disorder) که به اختصار (OCD) نامیده می شود، رنج می‌برند.
اختلال وسواس فکری عملی ، اختلالی روانی است که فرد را در یک چرخه‌ی معیوب گرفتار کرده که بیرون آمدن از آن، به‌نظر بسیار دشوار می‌آید.
چه کسانی به اختلال وسواس فکریعملی مبتلا هستند؟
وسواس فکریعملی می‌تواند در هر سنی آغاز شود، اما به‌طورکلی دو بازه‌ی سنی وجود دارد که در آن‌ها احتمال مبتلا شدن به این اختلال بیشتر است:
- بین سن ۸ تا ۱۲ سال
- بین سنین اواخر نوجوانی و اوایل بزرگسالی
با اینکه اختلال وسواس فکریعملی معمولاً در نوجوانی یا اوایل بزرگسالی شروع می‌شود، ممکن است در دوران کودکی نیز این اتفاق رخ دهد و احتمال بروز آن در زن و مرد یکسان است.
چه عواملی موجب ابتلا به اختلال وسواس فکریعملی می‌شوند؟
پژوهش‌ها نشان می‌دهند که عامل اختلال وسواس فکریعملی، مشکلاتی در ارتباط بخش‌های جلویی مغز با ساختارهای عمیق‌تر آن است. این ساختارهای مغز از یک پیام‌رسان عصبی (به‌بیان بهتر یک پیام شیمیایی) به‌نام سروتونین استفاده می‌کنند. تصاویر مغز بعضی افراد مبتلا به وسواس فکریعملی نشان می‌دهند که مدارهای مغزی این افراد توسط روش‌های درمانی‌ای که بر سطح سروتونونین تأثیر می‌گذارند و یا درمان‌های شناختی‌رفتاری، حالت طبیعی‌تری به‌خود می‌گیرند.
تحقیقات ثابت کرده‌اند که اختلال وسواس فکریعملی می‌تواند ارثی باشد و ژن‌ها ممکن است در انتقال آن نقش مهمی ایفا کنند. اما همه‌ی مسئولیت بر دوش ژن‌ها نیست و هنوز کسی نمی‌داند که چه عوامل دیگری دخیل هستند. شاید یک بیماری خاص یا استرسی شدید در زندگی موجب فعال‌شدن این ژن‌ها شوند.
بعضی متخصصان معتقد هستند که بروز OCD در کودکی می‌تواند با بروز آن در بزرگسالی متفاوت باشد. پژوهش‌های اخیر ثابت کرده‌اند که وقتی اختلال وسواس فکریعملی در کودکی آغاز می‌شود، نقش ژن‌ها نسبت به زمانی که در بزرگسالی این اتفاق می‌افتد پررنگ‌تر است.
عوامل محیطی هم می‌توانند در بروز وسواس فکریعملی نقش داشته باشند.
مثلاْ وقتی فردی از دوران کودکی در مواجهه با سبک‌های سخت‌گیرانه‌ی فرزندپروری قرار بگیرد و در مورد مسائلی مانند آداب دست‌شویی رفتن حساسیت بیشازحدی از جانب پدر ومادر خود ببیند (یا به‌طور کل همیشه در همه‌چیز انتظار بیشازحدی از او داشته باشند)، ممکن است در بزرگسالی مبتلا به اختلال وسواس فکریعملی شود.
علائم و نشانه‌های وسواس فکریعملی
- ترس از کثیفی و آلودگی که موجب شست‌وشوی بیش‌از حد خود و محل زندگی می‌شود
- افکار و تصاویر شدید جنسی
- حساسیت بیش‌از حد نسبت به اخلاقیات
- نظم و ترتیب اغراق‌شده: توجه به اینکه هر چیزی دقیقاً در جای خاصی قرار بگیرد و عصبانی‌شدن در حالتی غیر از این
- احساس گناه بیش‌از حد
- ترس از دست دادن افراد یا چیزها
- کمال‌گرایی
- چک‌کردن بیش‌ازحد چیزهایی مثل قفل‌ها و کلیدبرق و گاز و درب ماشین و…
- تماس مکرر با افراد خانواده و دوستان صمیمی برای اطمینان از سلامتی آن‌ها
- سرزنش بیش‌ازحد خود و دیگران
- تردید و ناتوانی در تصمیم‌گیری سریع
درمان وسواس فکریعملی
بهترین درمان برای این اختلال وسواس فکری عملی ، درمان‌های شناختی‌رفتاری (Cognitive Behavior Therapy) یا به اختصار CBT هستند. می‌توان گفت که تأثیرگذارترین درمان، نوعی درمان شناختی‌رفتاری به‌نام مواجهه و جلوگیری از پاسخ (Exposure and Response Prevention) یا به اختصار ERP است که قوی‌ترین شواهد درمان اختلال وسواس فکری-عملی را دارد.
گاهی اوقات هم داروهای ضدافسردگی به عنوان مکمل در درمانOCD استفاده می‌شوند. داروهای شیمیایی زمانی مفید هستند که درکنار درمان شناختی‌رفتاری مصرف شوند. می‌توان چنین گفت که ترکیب درمان‌های شناختی‌رفتاری و دارو درمانی بهترین روش برای درمان وسواس فکری-عملی است.
در جهان امروز توجه به اختلالات روانی بسیار مهم است. انواع اختلالات روانی می‌توانند موجب کاهش کیفیت زندگی شوند و عملکرد فردی و اجتماعی افراد را ضعیف کنند. اختلال وسواس فکریعملی یکی از اختلالاتی است که خانواده و نهادهای اجتماعی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. بهترین کار این است که با کسب آگاهی علائم و نشانه‌ها و روش‌های درمان این بیماری را بشناسیم و به‌محض تشخیص آن در خودمان یا دیگران به یک متخصص مراجعه کنیم.