راهنمای مطالعه
علل و عوامل اعتیاد
بحث علل اعتیاد، بحث چالشبرانگیزی است، زیرا در گذشته اعتیاد، نتیجهی ضعف فرد در رعایت اصول اخلاقی به حساب میآمد. اما امروز عوامل متعددی برای اعتیاد شناخته شدهاند.
تئوریهای بیولوژیکی اعتیاد، این بیماری را ارثی ، ژنتیکی و ناشی از ویژگیهای فیزیکی فرد میدانند. چنین تئوریهایی امروزه از جانب بسیاری از متخصصان پذیرفته شدهاند. تعداد زیادی از پژوهشگران هم نقش محیط یا تاریخچهی شخصیتی را در ابتلا به اعتیاد پررنگتر می بینند.
اگر چه در مورد علل اعتیاد نظریههای متعدد و متنوعی وجود دارند، اما آنچه مهم است، این است که از این عوامل آگاه باشیم تا در زمان مواجهه با این بیماری، ریشههای احتمالی آن را بشناسیم و برای درمانش، روشهای مناسبی را اتخاذ کنیم.
در ادامه به انواع علل اعتیاد می پردازیم:
عوامل بیولوژیکی
ژنها
برخی از دانشمندان اعتقاد دارند که عوامل ژنتیکی، علل اعتیاد هستند. برای مثال یک عامل مرتبط با آسیب پذیری در برابر اعتیاد، تغییر ژنی است که مسئولیت ساخت گیرندههای مغزی برای انتقال دهندهی عصبی دوپامین را بر عهده دارد. دوپامین موجب افزایش انرژی و لذت میشود و خستگی را کاهش میدهد. از عوامل دیگر می توان به طبیعت واکنش هورمونی فرد در برابر اعتیاد اشاره کرد.
عوامل فیزیولوژیکی
تغییر آنزیمهای کبد که سوخت و ساز مواد را بر عهده دارند، به عنوان عاملی برای اعتیاد به الکل شناخته شده اند.
جنسیت
احتمال ابتلاء به اعتیاد در مردان بیشتر از زنان است. البته در مورد اعتیاد به الکل تأثیر جنسیت خیلی کمتر است و مصرف مقدار کمتری از الکل موجب مسمومیت در زنان میشود.
عوامل روانشناختی
ویژگیهای شخصیتی
علل اعتیاد بعضی افراد معتاد میتواند تکانشی بودن و تمایل به تجربهی هیجانات زیاد، جدید و متنوع باشد.
ضربهی روانی و تجربهی مورد سوءاستفاده قرار گرفتن
پژوهشها نشان دادهاند که تجربیات تلخ در گذشته ممکن است موجب ایجاد تمایل به مواد مخدر شوند.
کودکانی که در محیط متشنج و ناسالم زندگی میکنند یا مورد سوءاستفادهی جسمی، جنسی و روانی قرار میگیرند، ممکن است در بزرگسالی به دنبال آرامش و فراموشکردن خاطرات بد به سمت مواد مخدر بروند.
اختلالات روانی
افسردگی، اضطراب، اختلال نقص توجه و اختلال استرس پس از سانحه، احتمال ابتلاء به اعتیاد را افزایش میدهند.
عوامل محیطی
ویژگیهای خانوادگی
بعضی ویژگیهای خانواده و محیط خانه میتوانند از علل اعتیاد باشند. اگر در خانواده یک فرد معتاد وجود داشته باشد، احتمال ابتلاء به اعتیاد در دیگر اعضای خانواده بالا میرود.
کمبود نظارت و حمایت از جانب پدر و مادر هم با اعتیاد فرزندان رابطه دارند. روابط ضعیف و مختل میان پدر و مادر و فرزندان و تعارضات خانوادگی مثل طلاق در اعتیاد اعضای خانواده مؤثر هستند.
پژوهش ها نشان دادهاند که ازدواج و فرزندآوری احتمال اعتیاد به مواد مخدر را در بزرگسالان کاهش میدهند.
دسترسی به مواد مخدر
دسترسی آسان به الکل یا مواد دیگر در خانه، مدرسه، محل کار یا جامعه احتمال ابتلاء به مواد مخدر را بالا میبرد.
گروه همسالان
انسان ها به شدت تحت تأثیر همسالانشان هستند بدین صورت که تلاش میکنند تا شبیه به آنها به نظر برسند و خیلی از رفتارهای آنها را تقلید کنند. این حالت مخصوصاً در دوران نوجوانی و جوانی بیشتر است. اگر یک نوجوان وارد گروه معتادان شود، احتمال ابتلاء او به اعتیاد بالا خواهد بود. از سویی دیگر، روابط اجتماعی مثبت و سالم میتوانند از افراد در برابر ابتلاء به اعتیاد محافظت کنند.
در واقع هیچ راهی برای پیشبینی اینکه چه کسی به اعتیاد مبتلا خواهد شد، وجود ندارد و این بیماری و آسیب اجتماعی میتواند در کمین همهی افراد جامعه باشد. اما آنچه دارای اهمیت است این است که با آگاهی از علل و عوامل تأثیرگذار در ابتلاء به اعتیاد و با مهیا کردن شرایط محیطی و خانوادگی مناسب، زمینه را برای مصرف و وابستگی به مواد مخدر به حداقل برسانیم.