حساسیت زدایی

حساسیت زدایی

حساسیت زدایی منظم نوعی رفتار درمانی و بر اساس اصول شرطی سازی کلاسیک است. این روش درمانی در دهه پنجاه میلادی و توسط روانپزشکی به وُلپ (Wolpe) معرفی شد. هدف این درمان از بین بردن ترس فرد از فوبیایی که دارد و جایگزین کردن آن با یک واکنش آرام و خالی از اضطراب است.

مراحل حساسیت زدایی منظم

در مرحله اول بیمار یک تکنیک آرام سازی عضلانی عمیق و تمرینات تنفسی را یاد می گیرد. تمریناتی مثل کنترل تنفس، آرام سازی عضلات یا مدیتیشن. این مرحله خیلی مهم است چون وقتی کسی فوبیای خاصی دارد و از چیزی شدیداً می ترسد، ترسش معمولاً به همراه تنش و سفتی عضلانی است و برای مقابله با این ترس قبل از هر اقدامی باید آرام و انعطاف پذیر شد.

در مرحله دوم، بیمار یک سلسله مراتب از ترسش می سازد و آن را به چند مرحله مختلف ، از مواجهه با ترس،  تقسیم می کند. مراحل به ترتیب ترسناک تر و شدیدتر می شوند. به عنوان مثال به سلسله مراتب ترس کسی که فوبیای عنکبوت دارد، توجه کنید:

در مرحله سوم بیمار بر اساس این سلسله مراتب روی ترسش کار می کند و از مرحله ای که کمتر از همه ترسناک است شروع می کند و با استفاده از تکنیک های آرام سازی جلو می رود.

هر زمان که او از پس یک مرحله بربیاید و در آن مرحله آرامش داشته باشد، به مرحله بعدی می رود و در صورتی که در مرحله بعدی احساسات منفی ای را تجربه کند، دوباره به مرحله قبل باز می گردد. در واقع فرد مکرراً آن چه را که موجب ترس شدید در او می شود، تصور  می کند یا با آن روبرو می شود تا زمانی که دیگر به هیچ عنوان نترسد و این اطمینان حاصل شود که درمان موفقیت آمیز بوده.

این فرایند در حین کار کردن در همه موقعیت های اضطراب زای سلسله مراتب تکرار می شود، تا زمانی که فرد به آخرین و ترسناک ترین مرحله برسد و با موفقیت از آن عبور کند.

به عنوان مثال، کسی که از عنکبوت می ترسد ممکن است که از عنکبوتی در 5 متری خودش در حد متوسطی بترسد و از یک عنکبوت بزرگ که با سرعت در یک متری او حرکت می کند، شدیداً بترسد.

او در فرایند حساسیت زدایی از ملایم ترین مرحله ترس شروع می کند و به شدیدترین مرحله می رسد. تعداد جلسات مورد نیاز برای غلبه بر ترس بستگی به شدت فوبیا دارد. معمولاً به 4 تا 6 جلسه و در صورتی که فوبیا خیلی شدید باشد به 12 جلسه نیاز است.

جلسات حساسیت زدایی منظم زمانی به پایان می رسند که بیمار و درمان گر به اهداف درمانی برسند.

مواجهه با ترس، در این فرایند، می تواند به دو شکل انجام شود:

تصور: مراجع محرک های ترس را تصور می کند.

مواجهه مستقیم: مراجع مستقیماً با عامل ترس مواجه می شود.

پژوهش ها نشان داده اند که تکنیک های مواجهه مستقیم در حساسیت زدایی، موفق تر از تکنیک های تصور بوده اند.

آیا حساسیت زدایی همیشه مؤثر است؟

حساسیت زدایی منظم زمانی خیلی مؤثر واقع می شود که فرد آن ترس و اضطراب را یاد گرفته باشد و معمولاً در درمان فوبیاهای جدی و مرتبط با بیماری هایی مثل افسردگی و اسکیزوفرنی مؤثر نیست.

حساسیت زدایی منظم بر این اساس بنا شده است که رفتارهای غیرعادی قابل یادگیری هستند. رویکردهای بیولوژیکی ممکن است با این ایده مخالفت کنند. چون معتقدند که ما با ترس هایمان به دنیا می آییم و فوبیاها باید با دارو درمانی از بین بروند.

حساسیت زدایی منظم فقط نشانه های قابل مشاهده یک فوبیا را درمان می کند و این ضعف شاخص این روش است چون شناخت ها و احساسات اغلب انگیزه های رفتارهای ما هستند اما این روش فقط با رفتارها مقابله می کند و به علل زیربنایی آن بی توجه است.

ترس های اجتماعی و ترس از مکان های شلوغ هم جزء ترس هایی هستند که با این روش به ندرت درمان می شوند. شاید دلیلش این باشد که ترس های مرتبط با موقعیت های اجتماعی دلایل دیگری دارند و این طور نیست که فرد حتماً آن ها را یادگرفته باشد.

مثلاً ممکن است کسی شدیداً از سخنرانی در جاهای عمومی بترسد چون مهارت های اجتماعی ضعیفی دارد. در این موقعیت احتمالاً درمان هایی که مهارت های اجتماعی او را تقویت می کنند مؤثرتر هستند و بهتر است در کنار حساسیت زدایی منظم قرار بگیرند.

در آخر می توان گفت که روش درمانی حساسیت زدایی برای درمان ترس های شدیدی که به واسطه یادگیری و شرطی سازی ایجاد شده اند، مفید و مؤثر گذار است. آنچه در این فرایند درمانی اهمیت دارد این است که مراجع صبور باشد، چون ممکن است بارها و بارها در مراحل مختلف متوقف شود و به مرحله قبلی بازگردد.

در ادامه مطالعه مقاله «مهم ترین ترس های زندگی» را به شما پیشنهاد می کنیم.

چنانچه در زندگی فوبیای خاصی دارید و به دنبال غلبه بر آن هستید، برای اطلاع از روش های مقابله با فوبیاها، با مشاوران آیدانیتو تماس بگیرید.